اسید استیک

کاربرد استیک اسید

استیک اسید، یک ماده شیمیایی بسیار مهم است و به صورت صنعتی و خوراکی در بسیاری از کاربری های صنعتی، داروسازی، غذایی و مصارف خانگی مورد استفاده قرار می گیرد. برای مثال در زنبورداری هم به کار می رود. از صنایع مصرف کننده این محصول می توان به موارد زیر اشاره کرد.

* کاربرد نوع بهداشتی در صنعت پزشکی

یکی از خواص مهم نوع بهداشتی این ماده، خاصیت ضدعفونی کنندگی آن است. اسید استیک یک ماده ضدعفونی کننده در برابر برخی باکتری ‌ها است و در درمان عفونت گوش خارجی به دلیل رشد قارچ یا باکتری و دیگر عفونت ‌ها نیز می توان از آن استفاده کرد. اسید استیک بهداشتی خاصیت دارویی دارد و در غربالگری سرطان رحم استفاده می‌ شود. سازمان بهداشت جهانی استیک اسید را در فهرست داروهای ضروری خود قرار داده است. این ماده در تولید استون، اتیل استات و آسپیرین نیز مصرف می شود.

می تواند باکتری ها را از بین ببرد؛ این ماده همچنین می تواند فعالیت ترکیبات شیمیایی که باعث قرمزی، التهاب و تورم می شوند را تا حد چشمگیری کم کند.

از نوع خوراکی همچنین برای کنترل سرطان استفاده می شود. پزشکان از روش تزریق اسید استیک به تومور برای درمان سرطان استفاده می کنند. بر اساس مطالعاتی که تا به امروز در مورد اثر استیک اسید خوراکی بر درمان سرطان انجام شده است، اتانوییک اسید قادر است باعث مرگ انتخابی سلول های سرطانی معده گردد و آسیبی به سلول های طبیعی معده وارد نکند. سلول های سرطانی مزوتلیوم تحت تاثیر غلظت اسید استیک به طور قابل توجهی از خود واکنش نشان می دهند. به طوری که بعداز 10 دقیقه تمام سلول های سرطانی از بین می برند.

* صنعت داروسازی

در صنایع داروسازی و در تولید قطره های گوش می توان از آن استفاده کرد. قطره های شست و شو دهنده گوش و مجرای آن برای از بین بردن عفونت های داخلی بسیار مناسب هستند.

داروهایی که توسط استیک اسید خوراکی تولید می شوند معمولا حساسیتی برای بیمار ایجاد نمی کند. ولی در بعضی افراد ممکن است به طور جزئی ایجاد حساسیت کند. به طور مثال با اسید استیک قطره گوش نیز تولید می شود که استفاده از قطره گوش برای افرادی که پرده صماخ آن ها دچار پارگی شده است مضر است.

* کشاورزی

اسید استیک در کشاورزی برای از بین بردن علف‌ های هرز استفاده می‌ کنند. اسید استیک در کشاورزی به صورت رقیق به عنوان افشانه برای از بین بردن قارچ های گیاهان هم مورد استفاده است.

* زنبورداری

از اسید استیک در زنبورداری به منظور استریل کردن و ضد عفونی کردن شانه یا پوکه های عسل استفاده می شود. زنبورداران در اواخر پاییز یا زمستان به منظور استریل کردن محل نوزادان یا محصول کندوها در برابر عوامل بیماری زا همچون پروانه موم خوار، از اسید استیک استفاده می کنند.

* تولید چسب

پلی وینیل استات یک پلیمر وینیلی است که توسط پلیمریزاسیون مونومر وینیل استات به دست می آید. این ماده یک رزین مصنوعی محسوب می شود. این پلیمر از ترکیب استیلن و استیک اسید از طریق اکسیداسیون اتیلن به دست می آید.

از پلی وینیل استات معمولا به عنوان چسب چوب، چسب سفید، چسب نجاری، چسب کاغذ، چسب المر، چسب قوی برای اتصالات استفاده می شود. در پوشش های کاغذی، رنگ و دیگر پوشش های صنعتی، الیاف شیشه ای، محصولات بهداشتی مانند دستمال کاغذی، به عنوان یک تقویت کننده برای سنگ ساختمان متخلخل به خصوص ماسه سنگ، صنایع مبلمان و نجاری مصرف می شود.

* صنایع نساجی

پنبه و نیز منسوجات پنبه‌ ای چنان چه طولانی مدت در برابر نور مستقیم خورشید باشد، مقاومت خود را از دست می‌ دهد. پنبه بر اثر بخار آب داغ، مقداری تغییر رنگ پیدا می کند و متمایل به زرد می‌ شود. مقاومت پنبه در برابر انواع اسیدها و غلظت آن ها متفاوت است. اثر اسیدهای آلی بر روی پنبه محدودتر است. مثلا استیک اسید اثر بسیار ضعیفی بر روی الیاف پنبه دارد و به همین جهت نیز برای رنگرزی پنبه با رنگ ‌های گوگردی و برخی از انواع رنگ‌ های مستقیم که در برابر نور و شست و شو کم ثبات هستند از آن استفاده می‌ شود.

پس از اتمام عمل رنگرزی، پنبه در محلول 10 درصد استیک اسید با حرارت 40 تا 50 درجه سانتی گراد شست و شو داده می‌ شود تا ثبات رنگ آن افزایش یابد. بر خلاف اسیدها، قلیایی‌ های رقیق در شرایط معمولی به الیاف پنبه آسیب نمی ‌رسانند.

* تولید نفت

از واکنش بین متانول و گاز منوکسید کربن در رآکتور حاوی کاتالیست کمپلکس متیل یدید و رودیم و به عنوان تسریع کننده در دمای 187 درجه سانتی گراد و فشار 28 بار به دست می آید. حذف گوگرد از نفت سفید با سیستم‌ های اکسیداسیون اسید فرمیک 96 درصد، استیک اسید 94 درصد و مقدار گوگرد باقی مانده انجام می شود.

* تولید پت (PET)

پت درشت مولکولی است که در بیشتر کشورها در تولید الیاف پلی استر، رزین بطری و پلی استر مهندسی استفاده می شود، ولی در ایران این پلیمر بیشتر برای ساخت انواع بطری های آشامیدنی استفاده می شود. با توجه به مقاومت زیاد این بطری ها، دارا بودن وزن کم و قیمت مناسب نسبت به سایر مواد بسته بندی همچون شیشه و فلز، تولید بطری های پلاستیکی کاربرد گسترده ای پیدا کرده است. بالا بودن حجم این بطری ها نسبت به وزن و تجزیه بسیار طولانی آن در طبیعت سبب شده تا مسئله بازیافت این بطری ها، به خصوص در سال های اخیر مورد توجه همگان قرار گیرد.

زمینه های استفاده از پت در سه گروه طبقه بندی می شود:

* به عنوان فیبر در تولید لباس

* به عنوان مانع رطوبتی در صنعت بسته‌ بندی و بطری سازی

* به عنوان پلاستیک مهندسی که از ترکیب آن با موادی چون فیبر و شیشه جهت زیاد شدن مقاومت مواد استفاده می‌شود.

پلی اتیلن ترفتالات پلیمری است که در چاپ سه بعدی کاربرد دارد. به دلیل استحکام و انعطاف‌ پذیری از آن در ساخت پیش‌ نمونه‌ محصولات استفاده می ‌گردد از آن در ساخت قطعات مکانیکی و برخی تجهیزات الکترونیکی نیز استفاده می کنیم. پت بوی ناخوشایند کمتری در حین فرآیند چاپ سه بعدی تولید می‌ کند.

پت سمی نیست، در واقع دلیل اصلی استفاده از آن در صنعت این است که بهداشتِ پت مورد تأیید سازمان های مربوطه می باشد. همانند شیشه، پت نیز کاملا بهداشتی و در مقابل حملات باکتری و دیگر میکروارگانیزم‌ ها مقاوم است.

* تولید ترکیبات شیمیایی

بیشترین استفاده منفرد از استیک اسید در تولید مونومر وینیل استات است که از نزدیک با تولید انیدرید استیک و استر دنبال می‌ شود. حجم استیک اسید مورد استفاده در سرکه نسبتا کم است.

به طور تقریبی بیشتر حجم این ماده شیمیایی در تولید وینیل استات، تولید ترفتالیک، تولید اتانوئیک انیدرید، تولید استرهای اتانوئات و از آن برای تولید سایر ترکیبات شیمیایی استفاده می شود.

یک سوم تولید اسید استیک در جهان صرف تولید مونومر وینیل استات می شود. از اتانوییک اسید همچنین در تولید استر استفاده می شود. استرهای اصلی استیک اسید معمولا به عنوان حلال جوهر، رنگ و پوشش استفاده می ‌شود. این استرها شامل استات اتیل، استات n-بوتیل، استات ایزو بوتیل و استات پروپیل هستند. این استرها معمولا در طی یک فرآیند کاتالیزی از واکنش استیک اسید و الکل مربوطه به دست می آیند. برای مثال واکنش اتانول با اسید استیک به قرار زیر می باشد. فرآورده های حاصل از واکنش اتانول و اسید استیک، اتیل استات و آب هستند.

‏CH3COO−H + HO−CH2CH3 → CH3COO−CH2CH3 + H2O

علاوه بر این، از استات‌های استر به عنوان حلال‌ های نیتروسلولز، لاک‌ های اکریلیک، پاک کننده ‌های لاک و لکه‌ های چوب استفاده می ‌شود. سه محصول اصلی عبارتند از: اتیلن گلیکول استات اتیل اتر (EEA)، اتیلن گلیکول مونوبوتیل اتر استات (EBA) و پروپیل گلیکول مونومیل اتر استات (PMA) که بیشتر به عنوان PGMEA در فرایندهای تولید نیمه هادی ها شناخته می ‌شود. جایی که به عنوان یک حلال مقاوم استفاده می‌ شود. این برنامه در حدود 15 الی 20 درصد استیک اسید جهان را مصرف می‌ کند.

در تولید انیدرید استیک نیز مورد استفاده قرار می گیرد. تولید جهانی انیدرید استیک یک کاربرد عمده است و تقریبا 25 تا 30 درصد از تولید جهانی این اسید را شامل می‌ شود. انیدرید استیک یک عامل استیلاسیون است. به همین ترتیب، کاربرد اصلی آن در مورد استات سلولز است، پارچه ‌ای مصنوعی که برای فیلم‌ های عکاسی نیز استفاده می ‌شود. انیدرید استیک نیز یک واکنش برای تولید هروئین و سایر ترکیبات است.

* کاربرد خانگی اسید استیک خوراکی

یکی از انواع کاربرد اسید استیک در تولید سرکه است. سرکه همچنین به عنوان پاک کننده خانگی نیز استفاده می شود، زیرا ماده اصلی آن استیک اسید است و می تواند به تجزیه کثیفی ها و از بین بردن برخی از میکروب ها کمک کند. پس اسید استیک در سرکه نیز وجود دارد.

* صنایع غذایی

از اسید استیک در صنایع غذایی به عنوان یک طعم دهنده استفاده می شود؛ از نقش های دیگر استیک اسید در مواد غذایی می تواند به مواردی نظیر تنظیم کننده PH، رقیق کننده رنگ ها، خشک کننده، اسیدی کننده محیط، عامل تمیز کننده، حلال و نگهدارنده اشاره کرد.

مواد غذایی که استیک اسید در آن ها به عنوان نگهدارنده، آنتی باکتریال و ضد کپک استفاده می شود می توان به سس کچاپ، سرکه، سس سالاد، میوه های کنسرو شده،انواع سس، مایونز، خردل و غذاهای دریایی اشاره کرد. اتانوییک اسید به طور گسترده در سایر مواد غذایی مانند لبنیات، شیر و پنیر، مرغ و گوشت نیز به کار می رود. یکی دیگر از کاربردهای اسید استیک در صنایع غذایی، افزودن آن به آب جوش است؛ بخارات آب جوش در تماس با مواد غذایی در طی فرآیندهای تولید غذا در کارخانه ها استفاده می شود و می تواند به عنوان تمیز کننده و آماده سازی ظروف مختلف در صنایع غذایی نیز به کار رود.

* صنعت رنگرزی

در رنگرزی از اسیدهایی مانند اسید تار تاریک، اسید لاکتیک، اسید اگزالیک، اسید استیک، اسید سیتریک و همچنین ممکن است از اسیدهای معدنی مانند اسید سولفوریک و اسید کلریدریک نیز استفاده شود.

استفاده از اسید استیک در رنگرزی به جهت اهداف زیر می باشد:

* برای خنثی نمودن محیط قلیایی حمام از اسید استیک در رنگرزی استفاده می شود، خصوصا اگر شسشو پشم با مواد قلیایی سود سوز‌آور انجام گرفته باشد.

* به جهت سبک شدن آب های سنگین استفاده می شود.

* رنگ ها را رقیق‌ تر می ‌کنند.

* باعث شفافیت و جلا رنگ می ‌شوند.

از مزایای آن در رنگرزی می توان به این موارد زیر اشاره کرد:

* به الیاف آسیب نمی رساند.

* در حمام رنگرزی pH ثابت است.

* رسوب تولید نمی کند.

* جذب رنگ و برخی خواص جانبی رنگ را بهبود می بخشد.

* بر روی رنگ محصولات رنگ شده اثری نمی گذارد.

                                                                                     تهیه و تنظیم : علی بیگناه و امید عنوانی